مجموعه ضوابط و مقررات تسهیلات ایمنی تردد در تقاطع ها و معابر

مقدمه

تقاطع های هم سطح بعنوان محل تلاقی دو یا چند محور ، بخش مهمی از شبکه معابر شهری را تشکیل میدهند .

معمولاً ظرفیت تقاطع های اصلی ، کنترل کننده حجم عبور وسایل نقلیه در کل شبکه است و ظرفیت تقاطع نیز تابعی از مشخصات هندسی ـ ترافیکی و کنترلی حاکم بر آن است. با توجه به گستردگی عوامل مؤثر در طراحی و مدیریت تقاطع ها ، نمی توان هیچگونه دستورالعمل یا ضوابط قطعی و لازم الاجرا برای آن ارائه نمود.

با این وجود ضروری است بمنظور ایجاد یکنواختی ، یکسری روشها و ضوابط طراحی و مدیریت تدوین شده و به عنوان راهنما همراه با قضاوت کارشناسی مورد استفاده قرار گیرد. هدف از تدوین مجموعه ضوابط و مقررات تقاطع های همسطح شهری ، ارائه توصیه ها و معیارهای فنی لازم برای طراحی و کنترل تقاطع ها است. در این مجموعه ضوابط طراحی هندسی ، تحلیل عملکرد و ظرفیت تقاطع ، نحوه انتخاب و طراحی سیستم کنترل آن و همچنین طراحی تسهیلات عبور عابرین پیاده ارائه می شود . ماخذ اصلی این ضوابط و مجموعه توصیه ها و معیارهای فنی منتشره از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی است (معاونت امور فنی ، دفتر امور فنی و تدوین معیارها). این مجموعه شامل تسهیلات پیاده روی 3 جلدی ( نشریه شماره 144 ) و تقاطع های همسطح شهری ( مبانی فنی – نشریه شماره 1-145 و توصیه ها و معیارهای فنی ( نشریه شماره 2-145 ) می باشد . در مناطق کم تراکم شهری ، در طراحی تقاطع باید علاوه بر تامین نیازهای ترافیکی به مسائلی نظیر حفظ محیط زیست ، زیبایی منظر ، حفظ آثار تاریخی ( شامل آثار طبیعی و بناهای یادبود ) و غیره نیز توجه شود .در مناطق ساخته شده و پر تراکم شهری نیز باید مسائل نظیر حفظ فضاهای سبز، آلوده گی (مخصوصاً حفاظت در برابر آلودگی صوتی و هوا)، تاسیسات و بناهای شهری آثار تاریخی و مذهبی علاوه بر نیازهای ترافیکی در نظر گرفته شود. رعایت این موضوع ممکن است در بعضی موارد منجر به عدول از تامین کامل ضوابط و استانداردهای این دستورالعمل گردد .ضوابط و دستورالعمل های ارائه شده در این مجموعه بر اساس ویژگی های موجود تقاطع ها و برای سرعت های کمتر از 80 کیلومتر شهری در نظر گرفته شده است کاربرد این راهنما در هر گونه شرایط خاص و یا سرعت های بالاتر ، باید بر اساس قضاوت کارشناسی صورت گیرد .

الف) – اهداف طراحی تقاطع ها برای عابرین پیاده :

هدف اصلی از طراحی تقاطع ، افزایش ظرفیت و قابلیت گذردهی آن ، کاهش احتمال برخورد میان وسایل نقلیه موتوری ، غیر موتوری و پیاده ها و تامین راحتی و آرامش برای استفاده کنندگان با توجه ملاحظات ایمنی ، اقتصادی و زیست محیطی است .

مهمترین عوامل موثر در طراحی تقاطع های هم سطح عبارتند از :

1ـ عوامل ترافیکی : هر تقاطع باید به گونه ای طراحی شود که بتوانند ترافیک ساعت طرح را به راحتی و ایمنی از خود عبور دهد و عناصر هندسی و کنترلی آن نیازهای کلیه استفاده کنندگان را برآورده سازند. در این رابطه ملاحظات مربوط به سرعت های عملکردی ، مسیرهای گردشی ، وسایل کنترل ترافیک، عابرین پیاده ، دوچرخه سواران و وسایل حمل و نقل عمومی باید مدنظر قرار گیرد.

2ـ عوامل محیطی : مکانیابی و طراحی هر تقاطع بستگی به برخی عوامل دارد که بعنوان شرایط حاکم در نظر گرفته می شوند. مهمترین این عوامل عبارتند از ، امتداد و شیب خیابانهای متقاطع ، حریم موجود ، توسعه منطقه ای ، ملاحظات زیست محیطی و میزان تداخل با تاسیسات شهری در محدوده تقاطع هاست .

3ـ عوامل انسانی: عوامل انسانی تاثیر تعیین کننده ای در طراحی و عملکرد تقاطع ها دارند و عادات و رفتارهای استفاده کنندگان در تقاطع ها ، چه بعنوان رانندگان وسایل نقلیه موتوری شخصی و عمومی و چه بعنوان عابرین پیاده ، معلولین و دوچرخه سواران باید مورد توجه قرار گیرد.

4ـ عوامل اقتصادی: هزینه های طراحی ، اجراء و بهره برداری تسهیلات تقاطع ، به ویژه ویژه عبور عابرین پیاده ، باید برآورد شود و با مقایسه با منافع حاصله ( اجتماعی و روانی ) ، توصیه اقتصادی به عمل آید .

ب) – جمع آوری اطلاعات و حجم ترافیک:

در صورتیکه حرکت عابرین پیاده در طرح تقاطع موثر باشد ، آمار و اطلاعات مربوطه باید جمع آوری شود همچنین محل ایستگاهها، نوع حرکات و فراوانی عبور وسایل نقلیه عمومی باید مشخص گردد . معمولاً آمار تصادفات بصورت نموداری و جداول ارائه می گردد که نشان دهنده محل وقوع و تعداد و سایر مشخصات تصادفات هستند . اطلاعات پارکینگ های حاشیه ای باید از طریق مشاهدات میدانی به دست آید .

پ)- مرحله طراحی و بهسازی وضع موجود تقاطع :

پس از تهیه طرحهای مقدماتی و ارزیابی و انتخاب گزینه های انتخابی ، در طراحی باید هر یک از جنبه های هندسی ، عملکردی اقتصادی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد ، از قبیل : سازگاری با محیط و شرایط موجود در محدوده تقاطع ، سهولت اجرای طرح تقاطع ، معیارهای فنی طراحی هندسی ، ظرفیت ، ویژگیهای عملکردی (تاخیر ، ایمنی و ... ) ، مدیریت و هدایت ترافیک در دوران اجرا ، توسعه مرحله ای ، عوامل اقتصادی شامل هزینه احداث و بهره برداری و هزینه استفاده کنندگان تقاطع ، نحوه کنترل ترافیک ، هماهنگی با سیستم حمل و نقل ، پیاده روی و دوچرخه سواری در خاتمه ، باید به این نکته توجه داشت که در تدوین و تنظیم ضوابط و مقررات تقاطعهای همسطح ، توجه اصلی به تسهیلات عابرین پیاده بمنظور ایجاد ایمنی تردد و ارتقاء وضع موجود ( بهسازی) شده است .

1-زاویه گذرگاه عرضی پیاده ، با امتداد خیابان :

حتی الامکان باید گذرگاه پیاده تحت زاویه قائمه به جدول خیابان متصل گردد ، زیرا عابرین پیاده تمایل به پیمودن کوتاهترین فاصله بین دو نقطه را دارند . در صورتیکه احداث گذرگاه عرضی مورب ناگزیر باشد ، باید خط کشی آن با موارد بازتابنده که بینایی را تحریک می کنند صورت گیرند .

1- فاصله دید :

-گذرگاه عرضی پیاده باید از نظر موقعیت در محلی قرار گیرد که رانندگان وسایل نقلیه که به آن نزدیک می شوند قادر باشند بطور واضح و آشکار آن را رویت کنند . همچنین گذرگاه نباید بعد از تاج قوس قائم یا بعد از قوس افقی قرار گیرد ، زیرا در این حالت ، راننده فاصله دید کافی برای رویت گذرگاه نخواهد داشت .

1-2 - اگرگذرگاه عرضی عابر پیاده در محلی قرار گرفته باشد که چراغ راهنمایی وجود نداشته و فاصله دید به اندازه کافی رعایت نشده باشد ، باید آنرا جابجا کرد .

2-2 - اگر چنانچه شرایط فیزیکی محل ، موقعیت جدید مناسب و ایمنی را فراهم نکند و یا فاطله جابجایی موقعیت قدیم و جدید بیش از حد باشد،باید از باید از سایر تسهیلات نظیر چراغ راهنمایی یا تابلوی هشدار دهنده یا جداسازی عابرین و وسایل نقلیه (زیرگذر روگذر) استفاده نمود .

2-3- وسایل نقلیه پارک شده ممکن است ، مانع دید رانندگان شوند . برای رفع این مشکل می توان در فاصله 6متری گذرگاه ،پارک وسایل نقلیه را ممنوع نمود (در تقاطعهای چراغ دار، این فاصله به 9 متر میرسد) . در مکانهایی که فعالیتهای تجاری باعث شود پارک وسایل نقلیه در سطح سواره رو مجاز شناخته شود ، می توان پیاده رو را به سمت سطح سوار رو پیش برد (شکل صفحه 145 ، مبانی فنی )

3-گردش وسایل نقلیه در گذرگاههای عرضی همسطح خیابان :

1-3- گردش به راست وسایل نقلیه در زمان قرمز ، اغلب مانعی برای عبور از گذرگاه عرضی بوده و باعث می شود ، عابرین برای رسیدن به سمت دیگر خیابان از سطح سواره رو (خارج از گذرگاه) استفاده کنند . این عمل ، باعث محدود شدن دید رانندگان در خطوط عبوری سمت چپ نیز میشود . در هر دو حالت ، مشکلاتی برای ایمنی عابر پیاده در گذر از عرض خیابان ایجاد میشود .

2-3- یکی از مواردی که گردش وسایل نقلیه باعث ایجاد مسائلی برای ایمنی عابر پیاده در گذرگاهها میشود انحراف توجه رانندگان (در حال گردش) از عابرین پیاده به ترافیک عبوری است . در این حالت ، راننده در انتظار یافتن فاصله عبور مناسب بین وسایل نقلیه در حال نزدیک شدن بوده و در نتیجه تمام توجه او بجای عابرین پیاده به وسایل نقلیه عبوری معطوف میشود . ممنوع کردن گردش به راست در زمان قرمز و فراهم نمودن فاز مخصوص گردش به چپ می تواند در کاهش تعداد تصادفات عابر به وسایل نقلیه در حال گردش کمک کنند(شکل صفحه 147- مبانی فنی)

2-4- فاصله دید توقف لازم برای وسایل نقلیه ، هنگام نزدیک شدن به تقاطع با در نظر گرفتن زمان عکس العمل (دستوالعمل آشتو و استرالیا)

سرعت (کیلومتر در ساعت)

زمان عکس العمل (RT)

1.5

2.5

40

30

46

50

40

69

60

55

84

5-2- فاصله دید توقف در تقاطع بر حسب شیب طولی خیابان (دستورالعمل آلمان)

درجه بندی خیابان

سرعت بر حسب کیلومتر بر ساعت

شیب طولی خیابان بر حسب متر

8+

4+

0

4-

8-

با کنترل دسترسی در مناطق پر تراکم

50

40

40

40

45

50

بدون کنترل دسترسی اصلی و جمع کننده

50

40

درمناطق پر تراکم

40

25

خیابان های محلی و دسترسی

30

15

4- طول گذرگاه عابر پیاده :

در محل هایی که عرض سواره رو بیش از 2متر باشد یا حجم قابل ملاحظه ای عابر پیاده معلول و سالمند وجود دارد ، باید یک حفاظ میانی جهت عبور عابرین از گذرگاه عرضی در میانه سطح سواره رو ایجاد نمود .

5- عرض گذرگاه پیاده :

در گذرگاههای خیلی باریک ، تردد دو طرفه عابرین پیاده باعث ایجاد تراکم و تداخل میشود ، عرض گذرگاههای عابر پیاده نباید از 8/1متر کمتر باشد ، رعایت حدال عرض 3متر برای گذرگاهها ترجیح دارد .

6- خط ایست در تقاطعها :

ترسیم خط ایست در گذرگاههای دارای چراغهای راهنمائی یا تابلوی ایست در کاهش تجاوز وسایل نقلیه و ایجاد مانع برای عبور عابرین از گذرگاه و محدود شدن دید سایر وسایل نقلیه مؤثر است خطوط ایست باید حداقل در فاصله یک متری و بموازات گذرگاه قرار گیرند(شکل145-مبانی فنی)

7- رابط پیاده رو و گذر عرضی همسطح :

1-7- برای تامینپیوستگی سطح پیاده رو و سواره رو باید بخشی از جدول سراسری خیابان برداشته شود و رابط پیاده رو بصورت شبیراهه ،پل و یا جدول شیبدار اجرا گردد . رابط پیاده رو باید به گونه ای طراحی گردد که حداکثر دسترسی را با حداقل مخاطرات برای عابر پیاده تامین کند . ضمنا تامین ایمنیو راحتی برای یک گروه از عابرین نباید برای سایر گروهها تولید مخاطره نماید . رابط پیاده رو نباید بصورت پله ای باشد و حتی الامکان باید در محل اتصالآن به پیاده رو یا سواره رو از یک قوس ملایم استفاده شود . حداکثر شیب رابط های پیاده رو در جدول زیر مشخص میشود .

حداکثر اختلاف ارتفاع cm

حداکثر شیب

حداکثر طول (m)

5/7

5/12%

6/0

15

10%

5/1

5/22

8%

8/2

2-7- در صورتیکه لبه دو طرف رابط عابرپیاده رو بصورت پرتگاه باشد ، باید در لبه آن مانع فیزیکی(نرده)برای جلوگیری از سقوط عابرین پیاده وجود داشته باشد . کناره های شیبراهه واقع در مسیر عابرین پیاده باید بوسیله سطوحی شیبدار به پیاده رو متصل گردد . حداکثر شیب این سطح در جهت عمود بر محور شیبراهه ،برای تردد عابر پیاده 10درصد و برای تردد ویلچر سواران8درصد است . در هر دو انتهای رابط پیاده رو ، حداقل 2/1متر فضای مانور لازم است تا ویلچر سواران بتوانند در آن فاصله سرعت خود را کاهش داده ، توقف و یا گردش نمایند عرض رابط پیاده رو باید متناسب با حجم عبور عابرین پیاده بوده و در هر حال کمتراز 90 سانتیمتر نباشد . حداقل عرض رابط پیاده رو برای هماهنگی با نیازهای ماشین آلات نگهداری 2/1متر است (شکل صفحه 149-مبانی فنی) .

3-7- رابط پیاده رو باید همیشه در داخل گذرگاه عرضی خط کشی شده قرار داشته باشد و حتی المقدور در خارج از محدوده تردد احتمالی اشخاص نا بینا احداث شود . رابط پیاده رو نباید به گونه ای قرار گیرد که عابرین پیاده استفاه کننده از ان در پشت گیاهان ، وسایل نقلیه پارک شده و امثالهم ، از دید رانندگان مخفی بمانند . ارتفاع گیاهان مجاور رابط باید کمتر 75 سانتیمتر باشد .

4-7- پوشش کف رابط پیاده رو از جنس مصالح غیر لغزنده و متفاوت باروسازی سواره رو و پیاده رو باشد تا اشخاص دارای ضعف بینائی بتواند آنرا تشخیص دهند . این تمایز با استفاده از جنس ، بافت رنگ متفاوت میسر میشود .

5-7- رابط پیاده رو نباید در محل هایی قرار گیرند که عابرین پیاده را به خارج از محدوده خط کشی گذرگاه عرضی هدایت کنند ، بطوریکه مجبور بدتر دو در سطح سواره رو شوند . رابط های گذرگاههای عرضی مجاور ، نباید نزدیک به یکدیگر واقع شونهد .(شکل صفحه 149- مبانی فنی)

8-جزایر پناه دهنده عابرین پیاده :

جزیره پناه دهنده پیاده بخش معینی از سطح سواره رو است که بین خطوط تردد وسائط نقلیه بمنظور حفاظت و امنیت عابرین پیاده ای که قادر نیستند در یک زمان معین به یکباره از عرض سواره و عبور نمایند ایجاد میشود . از این جزایر در گذرگاههای عرضی همسطح عابر پیاده ای که طول آنها بیش از 22 متر بوده ، یا تعداد زیادی عابر پیاده معلول یا که توان حضور دادند یا مشکل تقاطع پیچیده و بی قاعده باشد ، استفاده می شود .

منبع : www.radandishan.org